تقسيمات كشوري از آغاز تا اسلام

بروشور 1

اداره كل سياسي وانتخابات –گروه تقسيمات كشوري

استانداري كرمانشاه 1398/1/30

مادها :

تقسيمات كشوري در ايران داراي سابقه اي بسيار طولاني  است در كنار امپراتوري هاي يونان وروم باستان ايران نيز از جمله امپراتوري هاي يونان وروم باستان ايران نيز از جمله امپراتوري هاي بزرگ آن زمان بود كه براي اداره سرزمين پهناور خود آن رابه واحدهاي كوچك تر تقسيم كرده بود نخستين حكومت مقتدر در دوره مادها به تجربه هاي عملي با ارزشي براي اداره كشور دست يافته بود هر چند در آن دوران امكانات ارتباطي محدود بود با اين همه حكومت مركزي در مقابله با هر نوع جنبش جدايي طلبي اغتشاش وناامني وحمله دشمنان خارجي با استفاده از تقسيم وظايف بين نمايندگان در نواحي اداري خود دست مي زد وبدين ترتيب اداره كشور را ساماندهي مي كرد به چند ساتراپي تقسيم شده بود وبر هر ساتراپي يكي از سرداران مورد اعتماد ويا اشرف زادگان درباري حكومت ميكرد واين امر در سلسله هاي گوناگون تفاوت هايي داشته است .

1-                 مادها وقلمروه پادشاهي آنان :

چون تشكيلات ماد هنوز قوام نيافته بود سازمان دولتي آن هم نسبت به وضع دولت آشور در قرن هفتم قبل از ميلاد تا حدي سست ونااستوار بود پادشاهي ماد يكي از پادشاهي هاي باستاني يود كه نام سازمان نا استوار نظامي واداري بيش از آشور درمورد آن صادق وموجوديت آن دولت بيشتر به موفقيت ها ويا شكست هاي نظامي وابسته بود . هرودوت سازمان پادشاهي ماد را چنين توصيف مي كند در زمان فرمانروايي ماد قومي بر قوم ديگر حكومت مي كرد ومادي ها بر همه و ( قبل از همه ) بر اقوامي كه به ايشان نزديك تر بودند وآنها هم بر همسايگان خويش وآن همسايگان بر هم مرزان خود در منابع كهن عبري نيز از شاه ماد سخن به ميان آمده نه شاهان ماد واين خود مويد روايت فوق است .

هسته اصلي پادشاهي ماد ( به معني خاص ومحدود ) سرزمين ماد بود و محتملا همان قلمرويي بود كه بعدها در عصر هخامنشيان ساتراپ نشين ماد را تشكيل مي داد سرزمين مزبور از اكباتان اداره مي شد وساكنان آن از اتمام وظايف وحقوق مادي ها واتباع پادشاه ماد برخوردار بودند با اين كه تقسيمات قبيله اي كماكان وجود داشت ولي دنياي خارج تمام ساكنان آن سرزمين را مادي مي ناميدند ومحتملا ايشان خود نيز خويشتن را چنين ميخواندند وميشناختند . ماد يا پادشاهي ماد از پادشاهي هاي قديم ( ماد مركزي وشرقي ) وماننا واسكيت تشكيل شده بود بدين سبب هرودوت گذشته از ماد پاريكانيان واورتو كوريبانتيان ( تيز خودان تيگره خئوده ) را نيز ساتراپ نشين قلمداد مي كند اورتوكوريبانتيان ساكنان پادشاهي پيشين اسكيت بوده اند اما ظاهرا منظور هرودوت از پاريكانيان  بخشي از ساكنان پادشاهي ماننا بوده كه هنوز كاملا با مادي ها نياميخته  بوده اند بعد از آن تاريخ نام هاي مذكور  تكرار نشده است ومنابع موجود تمام ساكنان ماد را فقط به نام مادي خوانده اند ولي خاك ماد از اراضي سه پادشاهي ياد شده وسيع تر بوده است از كتيبه بيستون چنين بر مي آيد كه شهر آشوري اربل نيز جزو خاك ماد بوده است از گفته هاي گزنفون مي توان چنين نتيجه گرفت كه اراضي اصلي آشور جزو خاك ماد شده بود وبعدها در اذهان مردم نيز جزو سرزمين ماد شمرده مي شد بديهي است كه آشور –ماد يا سيرومدي يعني ايالت آشوري پيشين كي روري وزاموا وپارسوا وبيت هامبان وكيشه سو وخار خار نيز بي شك جزو  لايتجزاي ماد شده بود .

تقريبا با اطمينان مي توان  گفت كه در دوران حكومت آستياگ ( ايشوويگو) پادشاهي ماد گذشته از سرزمين خاص خود وپارس كه به روايت همه منابع قبلا تابع ماد بوده وچون در زمان هخامنشيان خراج نمي پرداخته در فهرست هرودوت وارد نده شامل ساتراپ نشين هاي زير بوده است

ارمنستان در نگيانه ( ومحتملا – هم از آن زمان – سواحل كرمان وجزاير خليج فارس ) وناحيه سكايان وشايد ناحيه پاريكانيان وحبشيان آسيايي با مكران وبلوچستان كنوني كه در آن زمان مردماني سيه چرده ودر اويدي زمان در آن مي زيستند ولااقل بخشي از ساتراپ نشين پارت وهيركانه مسلما هرئيوه (هرات ) وسغديانه محتملا ولي گمان نمي رود تماما وخوارزم به ظن بسيار ضعيف بايد بخشي از ساتراپ نشين سوم را كه در مشرق رود هاليس ( قزل ايرماق ) قرار داشته وقسمتي از ساتراپ نشين چهارم را       ( بين النهرين شمالي ) نيز افزود .

دردوراي مرزهاي ويژه پادشاهي ماد با وسعتي كه در آخر سلطنت هوخشتره داشته وماننا وپادشاهي اسكيت وآسور – ماد ( سيرومدي ( بابل وماد ) را شامل بوده است پادشاهي هاي خود مختار وقبايل نيمه مستقل وجود داشته اند به ظن قوي بلافاصله بعد از سقوط امپراتوري ماد ودر زمان كوروش نيز دستگاه اداري همين صورت را داشته وفقط همان طور كه هرودوت اشاره مي كند داريوش انتظامات ومقررات اداري سخت و ومشخصي برقرار وساتراپ نشين هاي معيني را تاسيس كرده است ( دياكونف ،1357،ص310-331).

گردآوري : گروه تقسيمات كشوري استان