‹‹ بسم اله الرحمن الرحیم ››

قرآن و معیارهای گزینش:

   «ان اله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین»
   در قرآن کریم جدا از معیارهای متعددی که به تناسب در قصص قرآنی از جمله داستان جناب طالوت، حضرت یوسف، حضرت موسی و هارون (ع) برای گزینش آمده است به معیار اساسی گزینش یعنی (صلاحیت و شایستگی) با عنوان اهلیت تصریح شده است (آیه 844 سوره نساء) به ویژه بنا بر دیدگاهی که امکانات و اختیارات و منصب مدیریت را نوعی امانت می داند در این زمینه دستور صریح دارد، خداوند می فرماید:
   «ان اله یامرکم ان تودوّا الامانات الی اهلها»
   (به تحقیق خداوند شما را امر می کند که امانت ها را به اهلش بسپارید)
   بنا بر این از دیدگاه قرآن کریم رعایت اصل احراز شرایط و شایستگی افراد برای واگذاری امور خاص به آنان لازم و واجب است، علاوه بر این با توجه به مفهوم واژه امانت، از این آیه استفاده می شود که یک معیار اساسی در گزینش مورد اعتماد بودن فرد گزینش شده برای کار مورد نظر است و این امر نیز به نوبه خود لزوم در نظر گرفتن معیار تعهد و تاحدودی تخصص را در گزینش می رساند، زیرا شرط مورد اعتماد قرار گرفتن، داشتن تعهد و تخصص لازم است.

اصل انتخاب اصلح:

   در حقیقت اگر بنا باشد معیار صلاحیت و شایستگی در کامل ترین شکل خود در گزینش مورد عمل قرار گیرد باید به صورت رعایت اصل انتخاب اصلح پیگیری شود زیرا در شرایط مساوی با وجود فرد شایسته تر برای احراز یک مقام، نوبت به فرد شایسته نمی رسد.
   بنابراین اصل انتخاب اصلح یکی از اصولی ترین شرایط انتخاب و گزینش است. قرآن کریم در آیه یاد شده (آیه 58 سوره نساء) با لطافتی خاص این اصل را مطرح کرده است، زیرا تعبیر (اهلیت) نه تنها ویژگی صلاحیت و شایستگی در همه ابعاد آن از جمله تعهد و تخصص را شامل می شود، بلکه ویژگی اصلحیت نیز درآن اشاره گردیده است. علاوه بر این آیه شریفه از بعد ارزشی به این اصل نگریسته و روی هم رفته رعایت آن را در قالب یک فرمان الهی واجب شمرده شده است.
   در سخنان و سیره پیامبر گرامی (ص) نیز نسبت به اصل انتخاب اصلح تأکید شده است. ایشان به صورت یک دستور کلی می فرمایند کسی که چیزی از امور مسلمین را بر عهده گیرد، سپس فردی را عهده دار کاری کند در حال که فرد اصلح از او را می یابد، به خدا و رسول او خیانت کرده است.

معیارهای گزینش از دیدگاه حضرت امیرمومنان علی (ع):

   بر اساس آنچه ذکر شد بررسی ابعاد مختلف و مؤلفه های تشکیل دهنده (صلاحیت و شایستگی) به عنوان معیار اصلی و محوری گزینش نیروی انسانی برای مقام های مختلف اجتماعی را با تکیه بر نگرش و دیدگاه توحیدی یکی از الگوهای خطا ناپذیر رهبری و مدیرت الهی، یعنی حضرت امیرالمومنین علی (ع) در محدوده نامه 53 حضرت در نهج البلاغه پیگیری می کنیم:
   در این فرمان حکومتی به گونه مستقیم یه معیار های گزینش بسیاری از جایگاه های مدیریتی جامعه و نیز موقعیت های عادی پرداخته است که عبارتند از: قائم مقام، معاونان، وزیران، نمایندگان و مشاوران رئیس دولت، فرماندهان نظامی، قضات و مدیران سطوح پایین و کارمندان.

ویژگی های منصوبین در پست های کلیدی (قائم مقام، معاون، رئیس دفتر، وزرا، نماینده و مشاور رئیس دولت):
   1) قدرت تفکر و نفوذ اجتماعی:
   «در حالی که تو بهترین جانشین را از میان مردم به جای آنها (طاغوتیان) خواهی یافت، از کسانی که از نظر فکر و نفوذ اجتماعی کمتر از آنها نیستند و بار گناهان آنها را بر دوش ندارند».
   سپس امام ویژگی های این افراد را چنین ترسیم می نمایند:
   کم هزینه ترند، بهتر همکاری می کنند، محبت بیشتری دارند، انس و الفتشان با بیگانگان کمتر است.
   2) صراحت بیشتر در اظهار حق:
   «سپس از میان آنان افرادی را که در گفتن حق از همه صریح ترند مقدم دارد»
   3) در آنچه که خدا دوست ندارد به زمامداران کمتر کمک می کنند:
   «و افرادی که در مساعدت و همراهی نسبت به آنچه خداوند برای اولیاءاش دوست نمی دارد، به تو کمتر کمک می کنند».
   4) ورع، صدق و راستی و نیکوکاری
   5) جامعیت در صفات پسندیده اخلاقی
   6) خوش سابقه تر بودن نزد مردم و شهرت به امانت داری

معیارهای منفی:
   1) سابقه مسئولیت در دستگاه طاغوت (یاری گناهکاران و دوستی با ستمکاران)
   2) گناه و معصیت
   3) سرکشی و عدم ظرفیت روحی
   4) کوتاهی در انجام وظایف محوله
   5) سست بستن قراردادها و ناتواتی در حل و فصل قراردادهای مسأله دار
   6) جهل نسبت به جایگاه و مرتبه خویش و دیگران
   7) ظاهرسازی و تظاهر به خوش خدمتی
   8) مغلوب بزرگی کارها شدن و پریشان شدن از فراوانی کارها
   9) بخل، ترس، حرص و سوء ظن به خدا

ویژگی فرماندهان:
   1) خیرخواهی بیشتر نسبت به خدا، پیامبر و امام
   2) پاکدل تر بودن، عاقل تر بودن، عذر پذیر بودن و دیر به خشم آمدن
   3) مهربانی و رأفت نسبت به ضعفا و مساعدت و کمک بیشتر به زیر مجموعه خویش
   4) صلابت در مقابل قدرتمندان
   5) استقامت و قوّت در کارها
   6) جوانمردی، بلند همتی، شجاعت، بخشندگی، بزرگواری و آسان گیری
   7) دودمان صالح و سابقه درخشان

ویژگی قضات و داوران:
   1) تأمل و درنگ به هنگام مواجهه با شبهات
   2) بیشترین اصرار در تمسک به دلیل
   3) کمتر خسته شدن از مراجعه مکرر شکایت کنندگان
   4) بیشترین شکیبایی در کشف امور
   5) بیشترین قاطعیت در فصل خصومت

معیار های منفی:
   1) احساس تنگنایی و سختی در امور
   2) خشم و کج خلقی
   3) پافشاری در اشتباهات
   4) احساس سختی هنگام شناخت حق
   5) میل درونی به طمع
   6) اکتفا به فهم اندک بدون بکار بردن اندیشه کافی
   7) فریب نخوردن در اثر ستایش دیگران
معیار گزینش کارمندان:
   «سپس در کارهای کارمندانت بنگر و آنها را با آزمایش و امتحان به کار بگمار و از روی میل و استبداد به رأی، آنها را به کار وادار مکن»

حضرت در ادامه ملاک هایی را ارائه می دهد:
   1) تجربه و مهارت
   2) حیا و شرم
   3) اصالت خانوادگی
   4) پیش قدم بودن در اسلام و ایمان
   5) خلق و خوی پسندیده تر، طمع کمتر و آینده نگری بیشتر
   در پایان امید است با تتبّع و جستجوی بیشتر، بتوانیم از دریای معارف حضرت امیر مؤمنان (ع) کام تشنه جویندگان معرفت را سیراب کنیم.