تاریخچه گزینش
باسمه تعالی
نگاهی اجمالی به تاریخچه نظام گزینش کشور
روند تکوین و شکلگیری نظام گزینش کشور به شکل کنونی آن، در واقع حاصل تلاش 30 ساله مسئولین نظام مقدس جمهوری اسلامی در سطوح مختلف و کارگزاران گزینش در اقصی نقاط کشور است که در نگاهی اجمالی، این روند را میتوان به سه مقطع تاریخی زیر تفکیک نمود:
1- از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا صدور فرمان 15 دی سال 61 حضرت امام خمینی (ره)،
2- از زمان فرمان امام تا قبل از تصویب قانون گزینش کشور،
3- از زمان تصویب قانون گزینش کشور تاکنون.
دوره اول: از پیروزی انقلاب اسلامی تا صدور فرمان 15 دی سال 61 حضرت امام خمینی (ره)
نهاد گزینش کشور از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، در قالب هستهها و هیأتهای گزینش فعالیت خود را آغاز نمودند. بهطور طبیعی یکی از مهمترین چالشهایی که گزینش در ابتدای شکلگیری، با آن مواجه بود، امکان ورود افرادی با هویتهای سیاسی و ایدئولوژیک متعارض با ارزشهای انقلاب اسلامی به دستگاههای اجرایی و نهادهای حساس کشور به شمار میرفت. چرا که در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی، گروهها و دستههای متعددی از قبیل گروههای سلطنتطلب و بازمانده از رژیم گذشته و یا افرادی وابسته به گروهها و احزاب وابسته به ایدئولوژیهای لیبرالیستی یا مارکسیستی و یا التقاطی قصد نفوذ به دستگاههای اجرایی کشور جهت ضربه زدن به انقلاب نوپای اسلامی را داشتند.
از این روی سیستم گزینش کشور با وجود کمبود امکانات و نیرو، خطمشی و سیاستی کاملاً سختگیرانهای را پیش گرفت. همچنین در این دوره، ساختار گزینش، شکلی سنتی داشت و در عین حال با ضعفهایی چون افراط و تفریط مواجه بود و در بعضی از دستگاههای اجرایی کشور، گزینش صحیحی انجام نمیشد. به عنوان مثال بعضاً در مصاحبهها از داوطلبان سؤالاتی پرسیده میشد که شرعاً و عرفاً صحیح نبود. تا اینکه با نظر حضرت امام (ره) گزینش، تولدی دیگر یافت و وارد مرحله جدیدی شد و در تاریخ 15/10/61 بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، طی فرمانی به ستاد پیگیری تخلفات قضائی و اداری، تمام هیأت‌هایی را که به نام گزینش در سراسر کشور تشکیل شده بودند، منحل نمودند. ایشان در قسمتی از فرمان خود چنین فرمودند:
«اخیراً چند کتاب به عنوان سؤالات دینی و ایدئولوژی اسلامی را ملاحظه نمودم و بسیار متأسف شدم از آنچه در این کتاب‌ها و جزواتی از این قبیل به اسم اسلام، این دین انسان‌ساز الهی برای گزینش عمومی مطرح شده است و آنها را میزان رد و قبولی افراد قرار داده‌اند این نوشته‌ها که مشحون از سؤالات غیرمربوط به اسلام و دیانت و احیاناً مستهجن و اسف‌آور است از آنجا که به اسم دیانت و اسلام منتشر شده است از کتب و جزوات انحرافی است که برای حیثیت اسلام و جمهوری اسلامی مضر است و به وزیر ارشاد توصیه نمودم که امثال این کتب را در اسرع وقت جمع‌آوری و فروش و خرید و نشر آنها را ممنوع شرعی اعلام نمایند شاید بسیاری از افرادی که در تدوین آنها دخالت داشته‌اند دارای حسن نیت بوده‌اند؛ لکن احتمال نفوذ شیاطین در این نحو مسائل قوی است که برای مشوه نمودن چهره نورانی اسلام یا جمهوری اسلامی بدین امر اقدام نموده‌اند.»
در ذیل نامه نیز دستور دادند هیأت‌هایی تشکیل شود که افراد آن صالح و متعهد باشند و دقت شود تا این افراد، تنگ‌نظر، تندخو، مسامحه‌کار و سهل‌انگار نباشند و این ستاد را موظف نمودند تا برای هر وزارتخانه یا مراکز دیگر، کتابچه‌هایی مناسب با کار آنان بهصورتی معقول و اسلامی تهیه نمایند تا ملاک عمل باشد.
پس از این پیام، ستادی با عنوان ستاد مرکزی پیگیری فرمان امام (ره) در تاریخ 16/10/61 با حضور رئیس وقت دیوانعالی کشور، نخست‌وزیر وقت و حجت‌الاسلام سیداحمد خمینی، تشکیل شد و پس از این جلسه مقرر شد:
1ـ هیأتهای گزینش در سراسر کشور منحل گردند.
2ـ هیأت عالی گزینش متشکل از حجت‌الاسلام قربانعلی دری‌نجف‌آبادی، مهندس منصور رضوی و دکتر محمد پورگل تشکیل گردد.
3ـ هیأتهای مرکزی گزینش ظرف مدت 10 روز می‌بایست تشکیل گردد و زیر نظر هیأت عالی عمل نمایند.
4ـ حدود وظایف و اختیارات گزینش‌ها در اسرع وقت بر اساس فرمان امام (ره) تنظیم شود.
دوره دوم: از زمان صدور فرمان حضرت امام (ره) تا تصویب قانون گزینش
بعد از حکم حضرت امام (ره) گزینش، وارد مرحله سیستمی خود شد، بهگونهای که در این مدت، گزینش کشور رشد نسبتاً مطلوبی پیدا کرد. مجموعاً تا قبل از تصویب قانون گزینش، اقداماتی در جهت اجرایی شدن فرمان امام (ره) از سوی هیأت عالی به شرح زیر به اجرا درآمد:
1- تدوین شرح وظایف هیأت عالی گزینش؛
2- تدوین ضوابط گزینش اعضای هیأتهای مرکزی؛
3- تدوین شرح وظایف هستهها؛
4- تدوین آئیننامه هستهها؛
5- تدوین ضوابط گزینش اعضای هستهها؛
6- تدوین شرح وظایف دبیرخانه هیأت مرکزی؛
7- مشخص نمودن تشکیلات و پستهای سازمانی هیأتهای مرکزی و هستهها؛
8- تدوین وظایف ادارات داخلی هیأتها اعم از آموزش و ارزشیابی، اداره طرح و پیگیری، اداره امور عمومی؛
9- تدوین وظایف و اختیارات واحدهای هسته، اعم از واحد امور اداری و روابط عمومی، واحد امتحانات و واحد تحقیقات و ارزیابی؛
10- تدوین آئیننامههای مربوط به رسیدگی به شکایات، تحقیق و مصاحبه و مسائل مربوط به نقل و انتقالات پروندههای گزینشی؛
دوره دوم: از تصویب قانون گزینش تاکنون:
مسئولین گزینش در اوایل سال 75 تصمیم گرفتند تا قانون مشخص و مدونی را برای ملاک عمل قرار دادن در نظام گزینش کشور، تعیین کنند. از این روی مقرر شد تا قانون گزینش معلمان و کارکنان آموزش و پروش که قبلاً در تاریخ 14/6/74 در مجلس به تصویب رسیده و توسط رئیس جمهور در تاریخ 4/7/74 ابلاغ شده بود، به کارکنان سایر وزارتخانهها، سازمانها و شرکتهای دولتی، تسری یابد.
به تأسی از این امر، در مورخ 26/2/75 ماده واحده قانون گزینش معلمان و کارکنان آموزش و پرورش، با 3 تبصره پس از تصویب اصلاحات به عمل آمده، توسط شورای نگهبان به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در تاریخ 30/2/75 نیز به رئیس جمهور وقت ابلاغ و در تاریخ 2/3/75 از جانب ایشان جهت اجرا به کلیه دستگاههای کشور ابلاغ گردید.
بر اساس ماده واحده فوق به منظور اجرای کامل فرمان حضرت امام(ره) و اعمال سیاست واحد در گزینش‌های کشور، امر گزینش و اجرای ضوابط و مقررات مربوط به آن در کلیه وزارتخانهها، سازمانها و شرکتهای دولتی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام است، مؤسسات و شرکت‌هایی که تمام یا قسمتی از بودجه آنها از بودجه عمومی تأمین می‌شود و نیز مأمورین و منتقلین به دستگاههای فوق‌الذکر و نهادهای انقلاب اسلامی، تابع احکام مقرر در قانون مذکور قرار گرفتند. پس از تصویب قانون گزینش، ارکان گزینش کشور و وظایف آنها نیز مشخص گردید که در رأس آن، بالاترین مقام اجرایی کشور یعنی رئیس جمهور قرار داشت و به ترتیب هیأت عالی گزینش، هیأتهای مرکزی و نهایتاً هستههای گزینش قرار گرفتند. البته در این قانون ترکیب هر یک از ارکان گزینش نیز مشخص شدند. چنانکه هیأت عالی گزینش مرکب از نماینده قوه قضائیه به انتخاب رئیس قوه قضائیه، دبیر کل سازمان امور اداری و استخدامی کشور که بعداً به معاونت توسعه و مدیریت منابع انسانی رئیس جمهور تغییر یافت، وزیر یا بالاترین مقام دستگاه اجرایی حسب مورد و دو نماینده از کمیسیونهای امور اداری و استخدامی و آموزش و پرورش به انتخاب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر، تعیین شد.
همچنین ترکیب هیأت مرکزی گزینش نیز که در دستگاههای اجرایی مسئولیت نظارت و هماهنگی با هیأت عالی گزینش را بر عهده دارند عبارت بودند از نماینده وزیر یا اصطلاحاً نماینده دستگاه، نماینده سازمان امور اداری و استخدامی کشور که بعداً به نماینده معاونت توسعه و مدیریت منابع انسانی تبدیل شد و نماینده هیأت عالی گزینش.
پس از تصویب قانون گزینش یکی از مهمترین اقدامات انجام گرفته در جهت اجرایی کردن آن، تصویب آئیننامه اجرایی گزینش بود که بر اساس ماده 18 قانون گزینش مصوبه سال 75، هیأت عالی گزینش موظف گردید که آئیننامه اجرایی قانون را با همکاری سازمان امور اداری استخدامی کشور و وزارت آموزش و پرورش تهیه نماید و در مورخه 25/5/1377 آئیننامه اجرایی قانون گزینش کشور نیز به تصویب کمیسیون مشترک آموزش و پرورش و امور اداری و استخدامی مجلس شورای اسلامی رسید و در مورخه 11/7/77 توسط رئیس جمهور وقت به دستگاههای اجرایی کشور اعم از سازمانها و وزارتخانههای مشمول قانون گزینش، ابلاغ گردید. بر اساس آن اولاً ضوابط عمومی و ضوابط انتخاب اصلح و ثانیاً تشکیلات، حدود وظایف و صلاحیتهای هیأت عالی گزینش، هیأتهای مرکزی و هستهها، مشخص و تعریف شدند.
در ادامه فعالیتهای گزینش کشور بالاخص بین سالهای 80 تا 84 در جهت گسترش استفاده بیشتر و بهینه از سیستم اتوماسیون در فرایند گزینش تلاشهای مطلوبی صورت گرفت.
پس از آن سیستم گزینش، خصوصاً بین سالهای 1384 تا 1386 با عبور از یک مرحله سکون و انزوا، وارد مرحله جدیدی شد و با تغییرات عمده صورت گرفته از جمله اصلاح ساختار و تشکیلات نیروی انسانی، طرح بازنگری در دستورالعملها و برخی اقدامات دیگر، قدمهای مؤثری در خصوص بهینه نمودن فرایند گزینش برداشته شد.
از جمله مهمترین تحولات این دوره، میتوان ابلاغ دستورالعملهای اصلاحشده «مصاحبه»، «تحقیق»، «ارزیابی» و «ضوابط و معیارهای حاکم بر گزینش» به کلیه واحدهای گزینشی و همچنین تهیه و ابلاغ دستورالعملهای «پاسخگویی»، «عزل و نصب کادر گزینش»، «غمضعین»، «ایجاد، تفکیک و ادغام هستههای گزینش»و «رسیدگی به تخلفات گزینشی گزینشگران»، اشاره نمود. همچنین برگزاری کارگاههای آموزشی تحول در نظام گزینش کشور نیز از دیگر اقدامات صورت گرفته در این دوره بود.
نهایتاًً از سال 1376 تاکنون نیز، تغییر و تحولات صورت گرفته در عرصههای مختلف در دوره پیشین، همچنان ادامه پیدا کرد و از جمله تلاش شد نوعی وحدت رویه در دستورالعملها، ضوابط و معیارهای گزینش، ایجاد شود.
همچنین در این دوره که نیاز به انجام معماری مجدد در ساختار هیأت عالی احساس میشد، با مساعدت مسئولین ذیربط، این مهم به ثمر رسید و از این روی یکی از اقدامات انجام شده در این دوره را میتوان ساماندهی ساختار سازمانی دبیرخانه هیأت عالی گزینش دانست. این امر از طریق ساماندهی نیروی انسانی مورد نیاز دبیرخانه این هیأت، از طریق اخذ مجوز استخدام صورت گرفت و پس از آن نیز کمیته جذب، به منظور انجام اقدامات لازم در جهت شناسایی و به کارگیری پرسنل متعهد و متخصص برای پستهای مورد نظر، تشکیل گردید.
از دیگر اقدامات انجام گرفته در این دوره را میتوان بازنگری و چاپ دستورالعمل ضوابط و معیارهای حاکم بر گزینش کشور، همچنین اصلاح و ارائه دستورالعملهای مصاحبه، تحقیق ،ارزیابی و صدور رأی و دستورالعمل عزل و نصب مدیران و مسئولین واحدهای گزینش، به علاوه تدوین و ارائه کتابچه اصول اعتقادی و سرفصل احکام مورد نیاز داوطلبان و مصاحبهگران به همراه لوح فشرده آن و بالاخره اصلاح سرفصلهای متون آموزشی جهت آموزش پرسنل گزینش، عنوان کرد.
در حال حاضر جناب آقای دکتر عزیزی ریاست هیأت عالی گزینش و با حکم ریاست محترم جمهور جناب آقای احمدی نژاد،جناب آقای احمد علیزاده دبیری هیأت عالی گزینش را بر عهده دارند.